|
Zamek krzyżaczki z przełomu XIII i XIV wieku.
Czteroskrzydłowy krzyżacki zamek komturski, wzniesiony nad brzegiem Jeziora Zamkowego na północ
od miasta Radzyń Chełmiński. Obecnie w stanie trwałej ruiny.
Pierwszą, drwniano-ziemną fortyfikację
wzniesiono tu w 1234 r. z inicjatywy Hermanna von Balka, która obroniła się w
czasie pierwszego powstania Prusów w latach 1242–1249. W latach 1270–1285
rozpoczęto prace mijące zastąpić konstrukcję drewnianą budowlą murowaną. Podczas
budowy nieukończona druga warownia została opanowana przez Prusów w 1278 roku. Z
tej fazy budowli pozostały do dzisiaj nieliczne relikty w postaci murów, piwnic
pod kaplicą oraz przedzamcza. W latach 1310–1330 wzniesiono murowany zamek w
formie czworoboku z narożną wieżą, który został zaprojektowany prawdopodobnie
przez tego samego architekta, który wcześniej zbudował zamek w Gniewie i
prezbiterium kościoła św. Jakuba w Toruniu. Był to ówcześnie jeden z
największych i najlepiej umocnionych zamków na południowych rubieżach państwa zakonnego w Prusach. Od
1251 r. znajdowała się tu siedziba komturii.
Po bitwie pod Grunwaldem zamek zdobyły
wracające spod Malborka wojska polskie 21 września 1410 r. Według Jana Długosza
Władysław II Jagiełło dał w dzierżawę zamek Radzyń Jaśkowi Sokołowi (dowódcy
oddziałów czeskich walczących po stronie polskiej), a w zamku pozostała
polsko-czeska załoga. Jednak po I pokoju toruńskim w 1411 r. zamek powrócił w
ręce Krzyżaków. Po wojnie trzynastoletniej znalazł się w granicach Prus
Królewskich, będąc już od 1454 r. siedzibą polskich starostów. W czasie wojny
polsko-szwedzkiej w 1628 roku został poważnie zniszczony w trakcie oblężenia
przez Szwedów, a następnie opuszczony.
Po I rozbiorze Polski w 1772 r. zaczął być
stopniowo rozbierany przez władze pruskie. Z pozyskanego materiału budowlanego
wzniesiono wiele domów w Radzyniu. W 1837 r. na skutek protestów przerwano
rozbiórkę, a w dwa lata później rozpoczęto pierwsze prace zabezpieczające. Ruiny
były poddawane dalszym zabiegom konserwatorskim w ciągu XIX i XX w. (m.in.
odgruzowanie terenu zamku, zabezpieczenie sklepień w piwnicach, zadaszenie
kaplicy, następnie w latach 60. XX wieku budowa żelbetowego przekrycia kaplicy).
W 1989 roku odkryto mur obwodowy przedbramia.
Zamek składa się z zamku wysokiego założonego
na planie kwadratu o boku 49,4 x 49,6 m, z dziedzińcem z dwukondygnacyjnym
krużgankiem, wielką wolno stojącą ośmioboczną wieżą w narożu północno-zachodnim
oraz mniejszymi czworobocznymi wieżami we wszystkich narożach. Skrzydło
południowe, w którym znajdowała się brama wjazdowa akcentowane było przez
ozdobne szczyty. W nim też znajdował się refektarz ze sklepieniem gwiaździstym i
kościół. Na dziedzińcu znajdowała się studnia. W zachodnim
skrzydle z wyjściem na fosę umieszczona była wieża ustępowa
(dansker). We wschodnim skrzydle znajdował się kapitularz i dormitorium. Wjazd
do zamku głównego prowadził przez zwodzony most i bramę w skrzydle
południowym poprzedzony dwoma przedzamczami. Teren, na którym wybudowano zamek
wysoki, odcięto zasilaną wodami z pobliskiego jeziora fosą, nadając mu charakter
niewielkiej wyspy.
Do naszych czasów zachowały się potężne ruiny zamku
częściowo zrekonstruowane i zabezpieczone jako trwała ruina.
Odwiedzony w 2008 roku
M.K. 2025-02-09
|
