ZAMEK BESIEKIERY
Ruiny
wczesnobarokowej rezydencji powstałej po przebudowie późnogotyckiego zamku
rycerskiego. Położone w Kotlinie Kolskiej, w małej wiosce – Besiekiery, na
północ od Grabowa. Znajdują się na północno-zachodnim krańcu wsi. Stanowią
przykład budowli o wyraźnie zaznaczonych lecz dość ograniczonych walorach
obronnych, położonej na terenie nizinnym, pozbawionym naturalnej osłony.
Pierwsze założenie obronne – gotycki zamek powstało na przełomie XV i XVI wieku
lub dopiero w wieku XVI. Za fundatora zamku uważa się jednego z dwóch stolników
brzeskich: Mikołaja Sokołowskiego z Wrzącej koło Konina pełniącego funkcje
kasztelana dobrzyńskiego lub Wojciecha Sokołowskiego.
Zamek stanął na niewielkim sztucznym kopcu oblanym wodami sztucznie wykopanego
stawu, uzyskując w ten sposób obronę w postaci fosy. Pierwotne założenie
składało się z dużego domu mieszkalnego, otoczonego z trzech stron murem
obwodowym. Jednotraktowy budynek mieszkalny, założony na planie prostokąta o
wymiarach 38*13 metrów, miał dwie lub trzy kondygnacje mieszkalne z wysokim
parterem i był prawdopodobnie już częściowo podpiwniczony. Zajmował całą
północną część założenia obronnego. Wjazd na zamek usytuowany był w południowym
murze kurtynowym i prowadził przez budynek bramny wysunięty przed lico muru
obwodowego. Budynek ten założony był na planie kwadratu o długości boku 12
metrów. Do zamku prowadził most zwodzony nad sztuczną fosą. Całość fortyfikacji
założono na planie niezbyt regularnego czworoboku o wymiarach 38-40 metrów.
Posadowiono na fundamencie z kamieni narzutowych a za budulec posłużyła cegła..
Niewielkie rozmiary nasypu powodowały podchodzenie wody z fosy praktycznie pod
same mury zamku.
Na przełomie wieków XVI i XVII zamek nabył drogą kupna od Krzysztofa
Sokołowskiego kardynał i biskup warmiński Andrzej Batory. Za jego czasów w roku
1597 dokonano pierwszej przebudowy zamku. Po śmierci Batorego zamek
zamieszkiwany był przez Zofię Batorównę i Jerzego Rakoczego.
W połowie XVII wieku zamek przeszedł na własność kasztelana i wojewody
brzesko-kujawskiego – Jerzego Szymona Szczawińskiego herbu Prawdzic. Z jego
inicjatywy nastąpiła znaczna rozbudowa i modernizacja zamku zakończona w 1653
roku. W wyniku szeroko zakrojonych prac:
- poszerzono kopiec ziemny tak, że wody fosy już nie dochodziły pod same mury
zamku,
- częściowo przebudowano budynek mieszkalny – wymieniając stropy na lżejsze,
powiększając otwory okienne, ozdabiając elewację kamieniarką, pokrywając ściany
tynkami i częściowo zmieniając układ wnętrz,
- dokonano ośmiokątnej nadbudowy budynku bramnego powyżej drugiej kondygnacji w
wyniku czego budynek ten został przekształcony w wieżę bramną,
- wzniesiono niskie budynki pomocnicze po obu stronach wieży bramnej w części
południowej dziedzińca,
- dostawiono piętrowe krużganki arkadowe do muru kurtynowego po stronie
wschodniej i zachodniej –prowadząc trakt komunikacyjny łączący pierwsze piętro
głównego domu mieszkalnego z budynkami pomocniczymi i wieżą bramną,
- wybudowano kaplicę w wieży bramnej.
Ostatecznie główny budynek
mieszkalny posiadał po cztery komnaty – trzy prostokątne i czwartą kwadratową na
każdej kondygnacji. Całość założenia otrzymała wygląd rezydencjonalny i
wykończenia w stylu wczesnobarokowym. Po ukończeniu rozbudowy umieszczono na
zamku dwie tablice fundacyjne w latach 1650 i 1653. Jedną z nich umieszczono na
elewacji domu mieszkalnego a drugą na wieży bramnej.
Niestety kres świetności
rezydencji przyniosła druga połowa XVII wieku. Wojny ze Szwedami i konflikty
wewnętrzne oraz epidemie doprowadziły do powszechnego zubożenia społeczeństwa.
Kolejnych poważnych zniszczeń dokonał pożar w 1731 roku. Próby odbudowy
połączonej z niewielką przebudową podjęli się Gajewscy. Jednakże ze względu na
zły stan budynku zmuszeni byli do rozebrania górnej kondygnacji budynku
mieszkalnego.
Na początku XIX wieku zamek został opuszczony. Przez jakiś czas, kryty już
strzechą budynek mieszkalny pełnił jeszcze funkcje gospodarcze. Dalszych
zniszczeń obiektu dokonała okoliczna ludność w trakcie rozbiórki w celu
pozyskania materiału budowlanego.
Pierwszej inwentaryzacji
pozostałych resztek założenia dokonał mierniczy L. Beitlner. W latach 1963 i
1971 w ruinach zamku prowadzone były badania archeologiczne pod kierownictwem T.
Poklewskiego połączone z zabezpieczeniem obiektu w postaci trwałej ruiny.
Do chwili obecnej zachowały
się ruiny domu mieszkalnego do wysokości piętra z widocznymi pozostałościami
podziałów wewnętrznych i fragmentami otworów okiennych z zachowaną oryginalną
dekoracją. Z wieży bramnej pozostał fragment zachodniej ściany wysokości
osiemnastu metrów z reliktami barokowych dekoracji. Całość otoczona jest w
znacznym stopniu zachowanymi murami obwodowymi.
Obecnie w obiekcie prowadzone
są sondażowe badania archeologiczne połączone z zabezpieczeniem ruin.
J.A.K 2007-06-18
|