ZAMEK W KORZKWI

Obecnie w dużym stopniu zrekonstruowany zamek rycerski z XIV wieku, położony w dolinie Prądnika, na wzgórzu otoczonym zakolem niewielkiej rzeczki – Korzkiewki. Usytuowany jest na szczycie zalesionego wzniesienia pośrodku wsi na lewym brzegu rzeki   .

Prawdopodobnie już w czasach przedhistorycznych na wzgórzu istniał niewielki, drewniany gród obronny.

W 1352 roku wzgórze na którym później wzniesiono zamek wraz z otaczającymi polami zakupił podsędek, późniejszy sędzia krakowski Jan Zaklika herbu Syrokomla. Pierwsza warowna siedziba na wzgórzu zamkowym powstała prawdopodobnie koło roku 1385 i była to zapewne konstrukcja drewniana. Jej powstanie można przypuszczalnie wiązać z katastrofą budowlaną warowni w Białym Kościele co zmusiło jej właścicieli do budowy nowej siedziby rodowej. Pierwsze wzmianki o zamku w materiałach źródłowych pochodzą z lat 1388-1389 i wymieniają jego burgrabię – Macieja. Za inicjatora budowy i fundatora zamku przyjmuje się  Jana z Syrokomli.

Pierwszym elementem murowanym założenia obronnego w Korzkwi – była wolnostojąca, kamienna wieża mieszkalno-obronna w typie tzw. „kamieńca”. Była to piętrowa, podpiwniczona konstrukcja, założona na planie prostokąta o wymiarach 9,5-12 metrów i grubości murów 2,5 metra. W górnej partii wyposażona była w rząd wąskich okienek strzelniczych. Wieża usytuowana była w centralnej części wzgórza otoczonego stromymi zboczami. Jedynie od strony południowo-wschodniej zbocze opadało znacznie łagodniej i umożliwiało łatwiejszy dostęp do założenia obronnego. Aby wzmocnić walory obronne całość założenia otoczono suchą fosą. W kilka lat później powstał oskarpowany mur obwodowy otaczający wieżę wraz z niewielkim dziedzińcem. Całe założenie miało kształt nieregularny zbliżony do trójkąta z jednym zaokrąglonym bokiem, dostosowany do ukształtowania terenu. Otwór bramny znajdował się w południowym odcinku muru obwodowego po stronie przeciwległej do wieży i prowadził na niewielki dziedziniec. Do zamku można było się dostać prawdopodobnie przez most zwodzony przerzucony nad suchą fosą.
W 1486 roku zamek wraz z otaczającymi dobrami nabył drogą kupna od Barbary – córki Stanisława z Korzkwi chorąży przemyski Stefan Świętopełk z Irządz. Kolejnym właścicielem był bogaty mieszczanin i patrycjusz krakowski Piotr Krupka. Za jego panowania doszło do przebudowy i rozbudowy zamku. W jej wyniku powstały dwie prostokątne, kamienne baszty dostawione do zewnętrznego lica południowego odcinka muru obwodowego. Baszta wschodnia stanęła obok otworu bramnego a druga zaś w pobliżu zachodniego naroża muru obwodowego. Pod koniec XV wieku lub na przełomie XV i XVI wieku po stronie południowo-wschodniej wieży mieszkalnej dobudowano klatkę schodową oraz przybudówkę gospodarczą. Zamek przystosowano także do użycia broni palnej zakładając na poziomi piwnic stanowiska ogniowe dla broni ręcznej. Po śmierci Piotra Krupki jego synowie sprzedali zamek Piotrowi Zborowskiemu. W XVI wieku zamek służył często jako schronienie przed grasującymi w okolicy rozbójnikami.

Według zapisków w księgach sądowych w roku 1572 zamek i klucz korzkiewski należał do Szymona Ługowskiego herbu Lubicz. W czwartej ćwierci XVI wieku z inicjatywy Szymona Ługowskiego i jego siostrzeńca Stanisława nastąpiła kolejna tym razem gruntowna modernizacja zamku w stylu renesansowym mająca na celu dostosowanie dotychczasowych pomieszczeń do nowych potrzeb mieszkalnych. W jej wyniku doszło do częściowego wyburzenia ścian – północnej i zachodniej starej wieży mieszkalnej lub ewentualnie całkowitego jej zburzenia. Ostatecznie powstało założenie dwuskrzydłowe o lekko rozwartym kącie skrzydeł. Rozbudowa zwiększyła ilość pomieszczeń mieszkalnych na zamku. W nowym północno-wschodnim skrzydle założono czterobiegową klatkę schodową, w salach na parterze wieży mieszkalnej oraz piwnicach skrzydła północno-wschodniego zmieniono sklepienia na kolebkowe, wybudowano piętrową loggię przed wejściem do budynku, powiększono otwory okienne w części mieszkalnej oraz ozdobiono drzwi portalami a budynki zwieńczono renesansową attyką i nakryto pogrążonym dachem. Z tyłu pomiędzy skrzydłami, po stronie północnej powstało w ten sposób niewielkie zaplecze gospodarcze. Rozbudowano znacznie wjazd do zamku i wykorzystując wschodnią basztę zewnętrzną postawiono okazały, piętrowy budynek bramny.
W posiadaniu rodziny Ługowskich zamek wraz z kluczem korzkiewskim pozostawał do śmierci Aleksandra Ługowskiego w roku 1651, po czym przeszedł na własność rodziny Jordanów. Nie wiadomo czy uległ zniszczeniom a jeśli tak to w jakim stopniu w czasie „potopu szwedzkiego”. Jednakże wiadomo iż na początku XVIII wieku wymagał już poważnego remontu. Remont ten został przeprowadzony przez Michała Jordana wojewodę bracławskiego w roku 1720. W jego wyniku zlikwidowano pogrążony dach zastępując go wielospadowym dachem gontowym, obniżono attyki o część krenelażową tworząc obronne poddasze z rzędem strzelnic, obudowano loggię tworząc oszkloną werandę oraz otynkowano i ozdobiono sgraffitową dekoracją ściany zamku. Po remoncie odrestaurowany w stylu włoskiego renesansu użytkowany był jako zameczek myśliwski. W takim stanie Adam Jordan sprzedał zamek Teodorowi Wesselowi. W XVIII i XIX wieku zamek często zmieniał właścicieli. Należał do rodów: Wodzickich, Dembowskich i Czapskich. Kolejni właściciele mało dbali i nie remontowali podupadającego zamku. W zasadzie od roku 1805 nie był już zamieszkiwany a ówczesna właścicielka Eleonora Wodzicka przeniosła się do dworu położonego u stóp zamku. W połowie  XIX wieku został jeszcze częściowo odbudowany przez Pawła Bystrego-Badeniego. Właściciel nie zamieszkał jednak w zamku ale we wcześniej wybudowanym dworze. Nie nadający się do zamieszkania zamek w niedługim czasie po odpowiedniej adaptacji –polegającej m.in. na zamurowaniu otworów okiennych przeznaczony został na spichlerz.

Na początku XX wieku budynki zamkowe posiadały jeszcze częściowo zachowane dachy oraz stała zrujnowana wieża bramna. Pierwsze archeologiczne prace rozpoznawcze na zamku przeprowadzono w latach 1968-1970 pod przewodnictwem M. Mączyńskiej i R. Lelek, natomiast badania architektoniczne w 1969 roku pod kierownictwem W. Niewiada. Pracom badawczym i konserwatorskim towarzyszyło prowizoryczne zabezpieczenie ruin i odgruzowanie dziedzińca. Zamek pozostawał w wyżej wymienionym stanie do roku 1997, kiedy to zakupił go prywatny inwestor- architekt Jerzy Donimirski. Od tej pory prowadzone są szeroko zakrojone prace remontowo-budowlane mające przywrócić jego dawny wygląd. Na chwilę obecną zrekonstruowano ściany wszystkich zamkowych budynków, niemal całkowicie odrestaurowano mury obronne oraz  odtworzono drewniane ganki biegnące wokół murów. W planach przewidywana jest także odbudowa dworu Eleonory Wodzickiej po którym po II wojnie światowej pozostały jedynie resztki fundamentów, browaru i austerii oraz rekonstrukcja stawów rybnych po wschodniej stronie założenia obronnego. W zamku funkcjonuje ekskluzywny hotel.

Odwiedzony w 2005 i 2021 roku.

J.A.K. 2007-11-27