ZAMEK CISY W CIESZOWIE

Ruiny książęcego zamku z końca XIII wieku położone na płaskim wzgórzu (350 m.n.p.m.) po stronie północnej gwałtownie opadającym stromym zboczem ku dolinie potoku Czyżowka, nieopodal wiosek Chwaliszów i Cieszów.

Pierwsze wzmianki o Cisowie pochodzą z roku 1240. Prawdopodobnie w tym czasie istniał tam już drewniany gród. Natomiast początki murowanej zabudowy związane były z działalnością Bolesław Łysego-Rogatki. Jednak ostatecznie twórcą murowanego zamku obronnego był książę świdnicko-jaworski Bolko I Surowy pod koniec XIII wieku.

Zamek ten zbudowany był z kamienia na planie czworoboku o lekko schodzących się dłuższych bokach (trapezu). Składał się z obszernego budynku mieszkalnego którego dwie ściany stanowiły fragment muru obwodowego narożnika północno-zachodniego, kamiennej, cylindrycznej wieży- stołpu o wysokości ponad 10 metrów w południowo-wschodnim narożniku, dziedzińca po stronie południowej z bramą wjazdową umieszczoną od zachodu. Wkrótce zamek stał się siedzibą rycerzy rozbójników których łupieżcza działalność doprowadziła do interwencji ze strony Bolka II Małego w roku 1355.Książę przekazał zamek kasztelanowi strzegomskiemu - Mikołajowi Bolcze. Za czasów panowania Bolka II zamek został znacznie rozbudowany i przekształcony w jedną z najpotężniejszych twierdz na granicy księstwa. Powstał wtedy drugi pierścień murów zewnętrznych.

Po przejęciu księstwa przez Czechy na zamku gospodarowały kolejno rycerskie rody czeskie: od 1408 roku właścicielem zamku był Aleksander von Grunau a od 1429 roku Ulrich von Seidlitz, potem Stolbergowie. W 1466 roku zdobyty i w znacznym stopniu zniszczony przez husytów. Po tym wydarzeniu ponownie stał się na jakiś czas kryjówką zbójników. Odbudowany i rozbudowany prawdopodobnie w drugiej połowie XV wieku. Powstał wtedy dziedziniec zachodni o wydłużonym kształcie dostosowanym do zarysu terenu otoczony murem zewnętrznym. Na dziedzińcu tym umieszczono cysternę na wodę oraz w najdalej na północ wysuniętej części - punkt obserwacyjny. Potem powstał dziedziniec wschodni otoczony murem, w którego skład weszła półokrągła basteja umożliwiająca obronę wjazdu do zamku. Wjazd poprowadzono od strony południowej przez most zwodzony nad suchą fosą bramę zewnętrzną i przedbramie chronione basteją oraz bramą na dziedziniec wschodni. Całość zamku otoczono systemem wałów i wspomnianą już suchą fosą. Fortyfikowanie i rozbudowa zamku trwały praktycznie do końca XVI wieku. Do tego czasu umocnienia praktycznie objęły całe wzgórze a system głębokich fos zasilanych wodami potoku spiętrzanymi w razie potrzeby czterema tamami dopełniał system obronny zamku.

W trakcie wojny trzydziestoletniej (1618-1648) zamek został zniszczony i spalony przez Szwedów w roku 1634. Na przełomie XVI-XVII wieku zamek zakupili Czettritzowie co jednak nie uchroniło go przed postępującą ruiną. Ostatecznie został opuszczony około roku 1800 a potem w pierwszych latach wieku XIX władze pruskie nakazały jego rozbiórkę. Kolejny właściciel hrabia von Zieten próbował jeszcze ratować zamek ale udaremniła tę próbę działalność okolicznych chłopów po kryjomu rozbierających mury zamku w celu pozyskania budulca. W roku 1833 hrabia zrezygnowany porzucił starą warownię. Zamek przeszedł z kolei w ręce wrocławskiego kupca a potem gwarectwa górniczego ze Szczawna Zdroju. Kolejno zmieniał właścicieli będąc własnością m.in. radcy prawnego z Berlina, hurtownika z Wrocławia i tak dotrwał do czasów współczesnych.

W 1927 roku pod kierunkiem architekta Waltera emera podjęto próbę rekonstrukcji części baszty oraz bramy zewnętrznej a w latach 1961-1969 wykonano prace porządkowe i zabezpieczające pod nadzorem wojewódzkiego konserwatora zabytków. Do naszych czasów z potężnej warowni zachowały się: pozostałości głównego budynku mieszkalnego, wieża, brama, fragmenty murów obwodowych oraz filary nieistniejącego już mostu i zarysy suchej fosy.

Odwiedzony w 2003 r.

J.A.K. 2004-12-01