ZAMEK W BOLKOWIE

Zamek książęcy z XIII wieku usytuowany na wysokiej górze ( 396 m.n.p.m.) nad miastem na prawym brzegu Nysy Szalonej.

Pierwsze umocnienia zostały wzniesione prawdopodobnie przez księcia legnickiego Bolesława Rogatkę zwanego Łysym w połowie XIII wieku a rozbudowane przez jego syna Bolka I, księcia świdnicko-jaworskiego pod koniec XIII wieku.

Początkowo zamek składał się z dwóch budynków, tj.: domu mieszkalnego po stronie północno-wschodniej oraz budynku pomocniczo-gospodarczego otoczonych murem obwodowym o nieregularnym zarysie, przystosowanym do ukształtowania terenu. Po śmierci Bolesława Łysego w 1279 roku budowę zamku kontynuował jego syn Bolko I Wielki. W jej wyniku dobudowano wolno stojącą, czterokondygnacyjną, wieżę z tzw. "ostrzem" ( jedyny w Polsce przykład wieży wzniesionej na planie "kropli wody"). Skierowanie ostrza w stronę najwyższego zagrożenia, tj. najłatwiejszego dostępu do zamku powodowało ześlizgiwanie się pocisków po jej ścianach w trakcie ostrzału. Wieża ta posiadała cztery kondygnacje, wejście na wysokości 9 m. do którego prowadziły drewniane schody oraz wyposażona była w loch głodowy. Rozbudowano także część mieszkalną zamku. Do roku 1301 powstał nowy budynek po stronie południowo-wschodniej. Do zamku prowadził system bram z murowaną bramą zewnętrzną połączoną szyją bramną z bramą wewnętrzną usytuowaną obok wieży. W XIV wieku mury zamkowe zostały połączone z fortyfikacjami miejskimi miasta leżącego na przeciwległej stronie góry, na jej łagodnym zboczu. Kolejne rozbudowy miały miejsce na przestrzeni lat 1301-1368 za panowania książąt Bernarda Statecznego i Bolka II Małego. W ich wyniku m.in. powiększono budynek południowo-wschodni oraz wzmocniono bramę wjazdową co uczyniło z Bolkowa ważny punkt obronny na granicy z Czechami. Wartość fortyfikacji zamkowych sprawdziła się podczas nieskutecznych oblężeń warowni przez Czechów w latach 1331 i 1345.

Po śmierci Bolka w 1368 roku zamek przeszedł w ręce wdowy po nim księżnej Agnieszki, a po jej śmierci w 1392 roku dostał się pod panowanie królów czeskich zgodnie z układem zawartym przez Bolka II z królem Czech Karolem IV. Następnie jako lenno służył kolejnym rodom czeskim.
W XV wieku zamek był kilkakrotnie oblegany, zdobywany i niszczony. W 1444 roku miasto zostało zniszczone przez husytów jednak zamek zdołał się obronić. Ale już w roku 1463 został zdobyty przez króla czeskiego Jerzego z Podiebradu i oddany w lenno rodom czeskim. Działalność rozbójnicza burgrabiego Jana z Czernej zmusiła mieszczan wrocławskich i świdnickich do zbrojnej interwencji. Po długim oblężeniu w roku 1469 zamek został zdobyty przez mieszczan a burgrabia o niechlubnych zasługach powieszony. Zamek natomiast przeszedł pod zwierzchnictwo króla Węgier Macieja Korwina. Po śmierci króla Węgier zamek został odbity przez księcia cieszyńskiego - Kazimierza II w 1493 roku i przekazany ówczesnemu królowi Czech Władysławowi Jagiellończykowi, po czym ponownie trafił w lenno rycerzy z Czernej.
W latach 1540-1549 na zlecenie ówczesnych właścicieli - rodziny Salzów zamek został rozbudowany pod kierunkiem znanego śląskiego architekta Jakuba Parra w stylu renesansowym i przystosowany do wymogów obrony artyleryjskiej. W wyniku rozbudowy powiększono obszar warowny o dwa dziedzińce otoczone pierścieniem murów z bastejami. Od południowego-zachodu dziedziniec tzw. wielki otoczony był murami z basztami przystosowanymi do broni palnej a od strony miasta dziedziniec tzw. zewnętrzny otoczony murami w których skład weszły dwie stare baszty miejskie przebudowane w basteje , basteja chroniąca furty w murze oddzielającym zamek od miasta oraz tzw. wielka basteja i baszta łupinowa. Z tego okresu pochodzi także attykowe zwieńczenie wieży i zabudowań mieszkalnych zamku. W północnej części fortyfikacji, poza murem zamku górnego powstał także w tym czasie nowy budynek mieszkalny przeznaczony dla kobiet - stąd jego nazwa "Dom Kobiet" połączony krużgankiem z istniejącymi już zabudowaniami.
Pod koniec XVI wieku zamek przeszedł na własność - rodziny Zeidlitzów.
Podczas wojny trzydziestoletniej w latach 1640 i 1642 zamek był bezskutecznie oblegany przez wojska szwedzkie pod wodzą generała Stahlhanscha. W roku 1646 zdobyty po kolejnym oblężeniu przez Szwedów pod dowództwem generała Wittenberga. Odbity po czterech latach w 1650 roku przez wojska cesarskie.
W XVII wieku zamek praktycznie przestał spełniać swoje podstawowe zadanie z powodu rozwoju technik wojennych i powszechnego stosowania broni palnej. Z tego względu w roku 1703 trafił w ręce zakonu cystersów z Krzeszowa, którzy do roku 1715 dokonali znacznej przebudowy wnętrz zamkowych adoptując je na własne potrzeby. W latach 1720 i 1724 zamek znacznie ucierpiał podczas gwałtownych burz i pożarów w wyniku uderzenia pioruna. Częściowemu zniszczeniu uległa wówczas wieża i część pomieszczeń mieszkalnych.
W 1810 roku w wyniku sekularyzacji zakonu zamek przeszedł na własność skarbu państwa pruskiego. A w 1814 roku kolejna gwałtowna burza zniszczyła częściowo mury zamkowe.
Wiek XIX okazał się niezbyt przychylny dla losów zamku. Warownia opuszczona popadła w ruinę i stopniowo była rozbierana. W roku 1850 przeprowadzono częściową restaurację murów ale już w roku 1885 rada miejska zezwoliła na rozbiórkę części murów zamkowych w celu pozyskania budulca. Ostatecznie w XIX wieku uległ zniszczeniu główny dom mieszkalny z którego pozostały jedynie w pełnej wysokości mury obwodowe.
Pierwsze prace zabezpieczające przeprowadzono po koniec wieku XIX w roku 1893. Kolejne restauracje murów zamkowych miały miejsce w latach 1920-23, 1927-28 i 1937-38. Przed wybuchem II wojny światowej na zamku w Bolkowie rozpoczęło swoją działalność muzeum zamkowe.
W czasie II wojny światowej na zamku hitlerowcy urządzili fabrykę zbrojeniową oraz ośrodek badawczy i administracyjny tajnych zakładów firmy Vereinigte Deutsche Maschinenwerke. Nie wiadomo jak i w jakim celu użytkowane były w tym czasie podziemia zamkowe i oraz sztolnie umieszczone wokół Bolkowa.
Po 1945 roku na zamku miało swoją siedzibę Muzeum Śląskie stanowiące oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu. W roku 1957 podjęto prace badawcze i konserwatorskie pod kierunkiem Olgierda Czernera. A w roku 1977 zamek trafił pod zarząd wojewody jeleniogórskiego i stał się oddziałem Muzeum Okręgowego w Jeleniej Górze. Kolejne prace renowacyjne i konserwacyjne miały miejsce w 1994 roku a w rok później na zamku powołano stowarzyszenie Bractwo Rycerskie Zamku Bolków.

W chwili obecnej w skład założenia zamkowego wchodzą: 25 metrowej wysokości, wolnostojąca, kamienna wieża ostatecznej obrony, budynki mieszkalne mieszczące muzeum, zabudowania gospodarcze, bramy, wieża mieszkalna dla straży oraz cztery obszerne dziedzińce otoczone system murów i fortyfikacji bastejowych.

.....

Odwiedzony w 2001, 2002, 2003 i 2018 r.

J.A.K 2004-11-15