SZESTNO

Na małym wzniesieniu w pobliżu rzeczki łączącej dwa rynnowe jeziora: Juno i Salęt, w bezpośrednim sąsiedztwie traktu łączącego średniowieczne miejscowości – Żądzbork (obecnie Mrągowo) z Rastemborkiem (obecny Kętrzyn) znajdują się niewielkie pozostałości gotyckiego zamku Krzyżackiego z połowy XIV wieku.

Pierwotnie w okolicy między jeziorami Salęt Duży i Salęt Mały znajdowało się pruskie grodzisko Galindów. Od 1326 roku ziemie te położone w diecezji warmińskiej w części należącej do Zakonu Krzyżackiego podlegały  administracyjnie pod komturię bałdzką. Od połowy XIV wieku Krzyżacy rozpoczęli intensywną kolonizację Puszczy Galindzkiej, zasiedlając między innymi okolicę obecnego Szestna. W  latach 1348-1349 powstała drewniana strażnica strzegąca przejścia przesmykiem pomiędzy jeziorami Juno i Salęt a niedługo później założono osiedle obok strażnicy. Prawdopodobnie w roku 1367 strażnica została zniszczona podczas litewskiego najazdu. Na jej zgliszczach Krzyżacy w latach 1367-1371 postawili murowany, gotycki zameczek. Poza funkcją militarną stanowił on lokalny ośrodek władzy – mieszcząc początkowo siedzibę wójta a później od roku 1401 siedzibę prokuratora krzyżackiego podległego komturowi. Zamek był miejscem spotkań i sądów, to właśnie na nim ogłaszano dokumenty i rozporządzenia dotyczące całego okręgu.

Zbudowany został na planie kwadratu o długości boku 25 metrów, z cegły na fundamencie z kamieni polnych łączonych zaprawą wapienną. W skład założenia początkowo wszedł – dom mieszkalny (później nazwany głównym) o wymiarach 10,5*25 metrów po stronie północnej, mur obwodowy ponad siedmiometrowej wysokości z biegnącym od wewnątrz chodnikiem dla straży  oraz budynkiem barmnym o wymiarach 7-8 metrów wysuniętym przed lico murów po stronie zachodniej założenia. Całość otoczona była fosą napełnianą wodą z pobliskiej rzeczki. Po stronie zachodniej znajdowało się przedzamcze oddzielone od zamku fosą. Tu ulokowano studnię.
Jeszcze w XIV wieku, prawdopodobnie 1371 roku zamek oblegany był ponownie przez Litwinów pod wodzą księcia Kiejstuta. Litwini spustoszyli osadę położoną u podnóża zamku ale samego zamku nie zdobyli. Z czasem osada obok zamku została odbudowana i stopniowo powiększała się. W roku 1401 ówczesny komtur bałdzki – Ulryk von Jungingen nadał osadzie przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim. Sam zamek stał się zaś siedzibą prokuratora. Wraz ze wzrostem znaczenia zamku rosło zaplecze gospodarcze. Na południe od zamku powstał jeden z największych w państwie krzyżackim młyn wodny. Ulokowano tu także browar, tartak oraz wielkie magazyny zboża i ryb.
W trakcie wojny trzynastoletniej w 1465 roku zamek był oblegany i prawdopodobnie zajęty przez wojska powstańcze zwolenników Związku Pruskiego – złożone z młodych chłopów czynszowych. W niedługim czasie odbity przez zaciężne wojska krzyżackie stacjonujące w zamkach w Olsztynie i Barczewie lub Nidzicy. Do końca wojny pozostał już w rękach Krzyżackich. Na mocy II pokoju toruńskiego zamek został przyznany Zakonowi.
W 1525 roku po sekularyzacji zakonu Szestno wraz z innymi ziemiami byłych Prus Zakonnych przyznane zostało księciu Albrechtowi – jako Prusy Książęce i od tej pory administracyjnie znalazło się w okręgu Natangii.
Po likwidacji urzędu prokuratorskiego zamek stał się siedzibą starosty, który został także patronem kościoła.
W tym samym roku miała miejsce przebudowa i rozbudowa zamku w wyniku której dobudowano skrzydło wschodnie o wymiarach 9,7-15,7 metra a główny dom mieszkalny zyskał okna na parterze. Być może w obrębie murów obwodowych znalazły się jeszcze inne, niewysokie, drewniane zabudowania gospodarcze otaczające niewielki dziedziniec.
Funkcję siedziby starostwa powiatowego zamek pełnił aż do 1752 roku kiedy to starostwo przeniesiono do zabudowań folwarku położonego kilkaset metrów na zachód od zamku. Po tym wydarzeniu zamek został opuszczony i zaczął popadać w ruinę. W 1818 siedzibę starostwa przeniesiono do Mrągowa. W XIX wieku stopniowo rozbierany  uległ całkowitemu zniszczeniu. Według inwentaryzacji przeprowadzonej w 1872 roku przez Gisego – ściany budynków zachowane były jedynie do wysokości 2-7 metrów a pomieszczenia piwniczne wykorzystywane jedynie jako magazyny ziemniaków. Od tej pory zamek pozostaje w ruinie.

W latach 1985-1986 w ruinach zamku zostały przeprowadzone badania archeologiczne pod kierownictwem M. Gloska. Niedawno doszło do zawalenia sklepienia dwóch pomieszczeń piwnicznych skrzydła północnego.

Do chwili obecnej zachowały się niewielkie relikty zamku gotyckiego: narożnik południowo-zachodni głównego budynku mieszkalnego do wysokości 5 metrów, fundamenty skrzydła wschodniego oraz niewielkie pozostałości dawnych umocnień zewnętrznych. Zachowały się także fundamenty młyna wodnego stojącego poza murami obwodowymi zamku. Obecnie stoi na nich budynek w którym mieści się Zajazd Staropolski.

Na polach przy drodze z Szestna do Wyszemborka, między jeziorami widoczne są wały średniowiecznego,  grodziska galindzkiego.

J.A.K. 2007-10-10