STARE DRAWSKO
Zamek Drahim

Ruiny zamku strażniczego, zakonu rycerskiego joannitów z końca XIV wieku położone na wąskim przesmyku między  jeziorami Drawsko i Żerdno.

Początki osadnictwa plemion słowiańskich na ziemiach wokół górnej Drawy i jeziora Drawsko przypadają na VII-VIII wiek. Potwierdzeniem tego osadnictwa są zapiski Geografa Bawarskiego z IX wieku, który wymienia wśród plemion zamieszkujących te okolice plemię Thafnezi, które obecnie próbuje się utożsamiać z plemieniem Drawian. Być może to właśnie do tego plemienia należał wczesnośredniowieczny gród o konstrukcji drewniano-ziemnej usytuowany na sześćdziesięciometrowej szerokości  przesmyku między wyżej wymienionym jeziorami . Gród posadowiony był na sztucznym wzniesieniu około czterometrowej wysokości i otoczony wałami, umocnionymi od wewnątrz drewnianymi konstrukcjami a od zewnątrz okładziną kamienną  oraz  podwójną fosą. W X wieku za panowania Mieszka I Pojezierze Drawskie wraz z całym Pomorzem Zachodnim zostało przyłączone do formującego się właśnie państwa polskiego. Gród funkcjonował do połowy XII wieku, kiedy to został spalony i zniszczony w bliżej nieznanych okolicznościach..

W XIII wieku ziemie leżące w okolicy rzeki Drawy i jeziora Drawsko nadane zostały zakonowi templariuszy w celu obrony przed narastającą falą agresji ze strony Brandenburgii i zagospodarowania tych ziem na rzecz księcia wielkopolskiego. Miało to miejsce w roku 1286 a inicjatorem tego przedsięwzięcia był książę wielkopolski – Przemysł II. Siedzibą nowo założonej komandorii – zwanej Tempelborch został Czaplinek. Po rozwiązaniu zakonu templariuszy przez papieża Klemensa V w roku 1312 – należące do nich ziemie miały zostać przekazane zakonowi joannitów, jednak podstępnie zajęte zostały przez brandenburskich Askańczyków. Po wygaśnięciu linii tego rodu w roku 1319  zimie komandorii przekazane zostały pod zwierzchnictwo biskupów kamieńskich a w roku 1345 ostatecznie za zgodą margrabiego Ludwika Rzymskiego przekazane joannitom. Ci aby wzmocnić swoje panowanie i zabezpieczyć granice czaplinieckiego baliwatu (okręg administracyjny większy od komandorii) wznieśli zamki strażnicze: Drahim – na północy i zamek w Machlinach w rozwidleniu rzeki Dobrzycy na południu.
Budowę zamku Drahim poprzedziło odpowiednie przygotowanie terenu z wykorzystaniem wzniesienia po zniszczonym grodzie. Polegało ono na podwyższeniu nasypu o kolejne dwa metry w stosunku do pierwotnego poziomu terenu oraz zmianie kształtu wzniesienia z owalnego stanowiącego podstawę grodu w czworoboczne o przybliżonych wymiarach 50*50 metrów, stanowiące podstawę pod przyszły zamek. Początkowo, w pierwszej fazie budowy około połowy XV wieku powstała fortyfikacja drewniana o konstrukcji ryglowej. Natomiast pierwszy zamek murowany powstał w latach 1360-1366. Początkowo była to fortyfikacja bezwieżowa, założona planie czworoboku zbliżonego do kwadratu o wymiarach 41*46,5 metra, otoczona murem obwodowym oraz dwiema fosami, z budynkiem o funkcji mieszkalno-gospodarczej umieszczonym po stronie południowej, w pobliżu południowego muru kurtynowego. Za budulec części fundamentowej do wysokości około 3 metrów  posłużyły potężne głazy granitowe, a w wyższych partiach kamienie zmieszane z cegłą z licem zewnętrznym i wewnętrznym obłożonym cegłą gotycką.
Mury obwodowe zamku nie były równej wysokości na całym obwodzie. Po stronie południowej – tam gdzie spodziewano się większego zagrożenia ich wysokość dochodziła do 12,8 metra a z pozostałych stron do około 7,6 metra, przy grubości około 2,5 metra w podstawie. Wzdłuż korony murów po stronie wewnętrznej biegł drewniany ganek dla straży. Wejście na ganek było z poziomu dziedzińca i znajdowało się, z lewej strony bramy wjazdowej. Wzdłuż ganku umieszczone były w murze otwory strzelnicze w odstępach 2,5 metrowych a korona muru prawdopodobnie zwieńczona była blankami. Brama wjazdowa na zamek zamykana dwuskrzydłowymi drewnianymi wrotami umieszczona była  się w kurtynie północnej. Wjazd poprowadzony był przez drewniany most zwodzony wsparty na grubych, pionowo ustawionych słupach. W kurtynie zachodniej znajdowało się dodatkowo małe kryte przejście – furta, umożliwiające doraźne wypady zbrojne.
Budynek mieszkalny został ulokowany w części południowej złożenia i przylegał na całej długości do południowej kurtyny murów obwodowych. Była to konstrukcja dwukondygnacyjna być może z funkcjonalnym poddaszem o wymiarach 37,5-11,5 metra, wysokości około 9 metrów. Pomieszczenia na parterze pełniły funkcje gospodarcze – tu znajdowały się m.in. magazyn, stajnia dla koni   oraz duże pomieszczenie z piecem piekarniczym, natomiast na piętrze znajdowały się tylko pomieszczenia mieszkalne i gościnne. W piwnicy pod budynkiem w południowo-zachodnim narożniku znajdował się cylindryczny, lejkowaty, ocembrowany dużymi głazami loch głębokości 8 metrów. Pełnił on prawdopodobnie funkcje więzienne lub ewentualnie stanowił podstawę pod przyszłą wieżę.
Zamek posiadał wybrukowany z kamienia dziedziniec, wyposażony w bruzdy ściekowe (rynsztoki) umieszczone przy głównej bramie i furcie bocznej, umożliwiające odpływ nadmiaru wody deszczowej. Na środku dziedzińca znajdowała się kwadratowa, ocembrowana dębowymi belkami studnia oraz po stronie zachodniej kolista, ocembrowana konstrukcja – pełniąca prawdopodobnie funkcję zbiornika do gromadzenia wody. W północno-zachodniej części dziedzińca znajdowała się głęboka piwnica zbudowana z kamienia i cegły, posiadająca kryte przejście w kierunku wału i fosy.
Całe założenie otoczone było dwiema pięciometrowej głębokości fosami napełnianymi wodą z jezior. Stoki wewnętrzne fos wzmocnione były dodatkowo kamiennym brukiem i drewnianym belkami podobnie jak stoki nasypu zamkowego od strony jezior.
Na północ od zamku właściwego znajdowało się niewielkie przedzamcze połączone z zamkiem właściwym mostem zwodzonym przerzuconym nad północną fosą.
Za czasów panowania Kazimierza Wielkiego nastąpił zwrot polityki zewnętrznej i wzrost zainteresowania odzyskaniem dostępu do Pomorza Zachodniego. Doprowadziło to do pogorszenia stosunków między Polską a Zakonem Joannitów. Efektem tego konfliktu było odzyskanie przez Polskę w roku 1365 warowni w Drezdenku i Santoku oraz nabycie drogą kupna od metropolii zakonu joannitów w Akwizgranie w roku 1368 zamku w Czaplinku. Natomiast w roku 1368 na mocy układu drawskiego Brandemburgia oddała zwierzchnictwo nad komandorią tempelburską Polsce ale jaonnici pozostają na zamkach w Czaplinku i Drahimiu jako lennicy Polski. Jednak antypolska polityka zakonu prowadząca do zawarcia przymierza z Brandemburgią i Krzyżakami oraz wynikająca z tego próba izolacji Pomorza Zachodniego  szybko doprowadziła do konfliktu i walk zbrojnych z księciem pomorskim Warcisławem VII ze Szczecinka. W wyniku tego konfliktu książę zajął zamki w Czaplinku i Machlinach jednak nie udało mu się zdobyć najsilniej bronionego zamku w Starym Drawsku. W 1407 roku za panowania  Władysława Jagiełły doszło do zbrojnej interwencji wojsk polskich pod wodzą kasztelana sandomierskiego Tomasza z Węgelszyna herbu Jelita. W wyniku oblężenia zamek Drahim został zdobyty i ostatecznie odebrany zakonowi. Ziemie byłej komandorii tempelburskiej z siedzibą w Czaplinku – stanowiły odtąd ziemie polskiego starostwa grodowego z siedzibą w Starym Drawsku. Zamek Drahim stał się bazą wypadową dla licznych wypadów zbrojnych wymierzonych przeciw zakonowi krzyżackiemu.
W 1442 roku starostwo z zamkami w Wałczu i Drahimiu król Władysław Warneńczyk nadał Janowi Wedlowi.
Za czasów funkcjonowania na zamku Drahim starostwa doszło kilkakrotnie do rozbudowy zamku. W pierwszym etapie powstała baszta bramna wysunięta przed lico murów obwodowych, dostawiona do północnego muru kurtynowego. W XVI wieku na dziedzińcu zamkowym powstały kolejne zabudowania, tj. szachulcowe budynki przeznaczone dla starosty i jego pomocnika. Budynki te ustawione były równolegle do murów kurtynowych: zachodniego – dom starosty i wschodniego – dom pomocnika starosty z pozostawieniem dwumetrowego pasa przestrzeni. Oba oparte były południowymi ścianami szczytowymi o fasadę starszego skrzydła południowego.
Dom starosty – był jednopiętrowym, podpiwniczonym budynkiem o osiowym układzie wnętrz i wymiarach 19-10 metrów. Na piętrz mieścił pomieszczenia mieszkalne z funkcjonalnym poddaszem. Budynek kryty był tarcicą a piwnice posiadały sklepienia kolebkowe.
Dom pomocnika starosty- był dwukondygnacyjnym, siedmioosiowym budynkiem krytym dachówką o wymiarach 21-7,5 metra, posiadającym po cztery izby na parterze i piętrze.
Prawdopodobnie z tego okresu pochodzą także pozostałe zabudowania dziedzińca jak: wartownia, szopa-drwalnia, wolno stojąca piwnica oraz wolnostojący piec z cegły.
Wartownia – umieszczona była na dziedzińcu, po prawej stronie bramy wjazdowej. Było to pomieszczenie jednoizbowe pełniące zarazem funkcje kuchenne. Szopa znajdowała się w narożniku pomiędzy skrzydłem południowym a zachodnim i posiadała dużą piwnicę.
Oddzielna piwnica – zlokalizowana była w północno-wschodnim narożniku zamku. W późniejszym okresie – przystosowana została do funkcji magazynu amunicyjnego. Na dziedzińcu znajdował się również wolnostojący piec z ceglaną przybudówką po stronie wschodniej – umożliwiające przygotowywanie posiłków.
Poza murami zamku funkcjonował folwark umiejscowiony między fosą północną a rzeką Drawą. Tu umieszczono także dom mieszkalny - kryty słomą, browar oraz stodołę i stajnię. W późniejszym okresie browar zamieniono na stajnię i oborę.
Także w XVI wieku miała miejsce pierwsza modernizacja umocnień ziemnych otaczających zamek. Powstały wtedy umocnienia typu nowożytnego –tzw. bastejowego. Uformowano wały ziemne otaczające mury zamkowe, wzmocnione w narożach półkolistymi bastejami.
Pierwszy dokładny opis zamku pochodzi z pierwszej połowy XVII wieku z czasów gdy starostą powiatu był Jan Sędziwój Czarnkowski. Po wymarciu ostatniego przedstawiciela panującego na Pomorzu Zachodnim książęcego rodu Gryfitów w roku 1637, król Jan Kazimierz na mocy traktatu bydgoskiego oddał zamek w zastaw za 120 tysięcy talarów reńskich elektorowi brandemburskiemu. Temu postanowieniu aktywnie przeciwstawił się ówczesny starosta – hetman polny Stanisław Rewa Potocki i nie oddał zamku. W czasie potopu szwedzkiego zamek krótko zajmowany przez Szwedów, jednak szybko został odbity przez oddziały Stefana Czarnieckiego. W rękach polskich pozostał do śmierci hetmana Potockiego po czym zbrojnie odebrany Polsce przez brandemburczyków w roku 1668.
W XVII wieku powstał prawdopodobnie nie zrealizowany ostatecznie projekt opasania warowni w Starym Drawsku fortyfikacjami bastionowymi. Zamiast tego na narysie bastionowym stanęła jedynie drewniana palisada. Natomiast przedpiersia bastei i wałów, wraz ze stokami wewnętrznymi umocnione zostały warstwą gliny z dodatkiem zaprawy wapiennej. W czterech narożach muru zamkowego prawdopodobnie umieszczono czworoboczne drewniane wieże strażnicze dla załogi czuwającej na bastejach. Na dziedzińcu zamku zmieniono wygląd studni – dodając koliste ocembrowanie z dużych głazów. Po modernizacji studnia miała około 7 metrów głębokości i 180 cm szerokości.
Brandemburczycy władali zamkiem do pierwszego rozbioru Polski tj. do roku 1772. Po rozbiorze zamek znalazł się w zaborze pruskim. Spalony w trakcie działań wojennych  przez wojska rosyjskie w 1759 roku, co zapoczątkowało jego upadek  Po tym wydarzeniu zamek nie był już zamieszkiwany choć był jeszcze użytkowany przez jakiś czas jako siedziba podatkowego urzędu ziemskiego. W roku 1784 był już w tak złym stanie technicznym, że poddany został częściowej rozbiórce w celu pozyskania materiału do budowy pobliskiego kościoła. Od tej pory zamek pozostaje w ruinie. W 1818 roku riuny zamku wraz z folwarkiem nabył od państawa pruskiego prywatny właściciel. Po I wojnie światowej w roku 1927 losami ruin zamku Drahim zainteresowały się władze powiatowe w Szczecinku. Z ich inicjatywy przeprowadzono podstawowe prace konserwatorskie polegające na załataniu dziur zmniejszających stateczność pozostałych jeszcze murów. Po II wojnie światowej ruiny zamku stanowiły własność skarbu państwa. W okresie powojennym prowadzono w ruinach zamkowych prace badawcze oraz zabezpieczająco-konserwatorskie w latach 1963-1968. W latach dziewięćdziesiątych ruiny nabył prywatny przedsiębiorca, właściciel Muzeum Motoryzacji i Techniki w Otrębusach. Obecnie obiekt zabezpieczony jest w postaci trwałej ruiny i udostępniony do zwiedzania.

Do chwili obecnej zachował się pełen obwód murów obwodowych z boczną furtą stanowiącą obecny wjazd na zamek oraz pozostałości ścian głównego budynku mieszkalnego. Na dziedzińcu stoi rekonstrukcja wartowni oraz domu pomocnika starosty.

J.A.K. 2007-11-04