ŚLĘŻA

Nikłe pozostałości fundamentów książęcego zamku położone nieopodal samego szczytu góry Ślęży (718 m.n.p.m). Na ich części obecnie znajduje się budynek osiemnastowiecznego kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. Ślęża to największe wzniesienie w okolicy a zarazem miejsce kultu religijnego od najdawniejszych czasów. Na jej zboczach oraz sąsiednich wzniesieniach: Raduni i Górze Kościuszki odkryto kamienne wały zbudowane ze sztucznie ułożonych kamieni, ściśle przylegających do siebie. Ich zadaniem prawdopodobnie było wydzielenie części wzgórza przeznaczonej na odprawianie praktyk kultowych. Użytkowane w tym charakterze były do około 500 r. p.n.e. Później ze względu na rosnące zagrożenie najazdem obcych plemion - całość praktyk religijnych przeniesiono w obręb wzgórza Ślęży. Tam też powstał wielki gród łużycki otoczony skomplikowanym systemem obronnym w którego skład weszły potężniejsze wały obronne oraz umocnienia blokujące wjazd od strony północnej. Pierwsze źródła pisane na temat Ślęży pochodzą z XI wieku z kronik Thietmara. W tym czasie należało ono do słowiańskiego plemienia Ślężan i było miejscem pogańskiego kultu. Za czasów Władysława II zarządcą prowincji śląskiej był Piotr Włostowic (zwany Włastem lub Piotrem Duńczykiem). Z jego inicjatywy został ufundowany na Ślęży - klasztor kanoników regularnych, mający wyplenić pogaństwo wśród ludu zamieszkującego ziemie śląskie. Jednakże po kilkunastu latach od wybudowania klasztoru kanonicy przenieśli swoją siedzibę do Wrocławia. Niektórzy badacze dopatrują się na Ślęży nawet siedziby samego Włostowica. W XIII wieku dokonano podziału całego wzniesienia na część klasztorną - zachodnią i książęcą - południowo-wschodnią. Część klasztorną przeznaczono na kamieniołomy granitu a część książęca stanowiła miejsce wypasu bydła. Pierwsza wzmianka o XIII wiecznym grodzie na Ślęży pochodzi z 1274 roku z dokumentów Bolesława Rogatki. Inne dokumenty z XIII wieku mówią już o istnieniu kasztelańskiego zamku, jednakże fakt ten nie został jak dotąd potwierdzony w badaniach archeologicznych. Natomiast w XIV wiecznych spisach warowni księstwa świdnicko-jaworskiego wymieniany jest już jako - zamek "Hus". Powstał na pewno po roku 1343 z inicjatywy Bolka II Małego. Zbudowany na planie nieregularnego czworoboku z dziedzińcem otoczonym kamiennymi murami i wysoką wieżą. W XIV wieku przeprowadzono ogromne prace inżynieryjne mające na celu prawdopodobnie przygotowanie rozległego plato na północ od szczytu. Otoczono je wałem kamiennym w kształcie owalu w odcinku północno-zachodnim dochodzącym bezpośrednio do skalistego wzniesienia na którym stał zamek. Nie jest znane przeznaczenie tego terenu ale prawdopodobnie spełniało rolę przedzamcza i miało jakieś cele obronne. W tym samym czasie na Ślęży powstało też kilka szybów górniczych z których wydobywano złoty kruszec. Według najnowszej hipotezy zamek został wybudowany w celu ochrony kopalń i wydobytego kruszcu. W 1353 roku Ślęża wraz z całym księstwem przeszła w ręce czeskie pod władanie Karola IV i została wydzierżawiona - rodowi Colditzów. W czasie wojen husyckich w 1428 roku zamek został opanowany przez wojska husyckie pod wodzą Jana Choldy. Podczas kilkuletniego stacjonowania na zamku wojsk husyckich dochodziło do licznych najazdów rabunkowych na bogatych mieszczan z pobliskiej Świdnicy i Wrocławia. Spowodowało to zorganizowanie w roku 1428 wyprawy odwetowej zorganizowanej przez poszkodowanych mieszczan, w wyniku której, po dwutygodniowym oblężeniu zamek został zdobyty i częściowo zniszczony. Po kilkunastu latach zamek został opanowany i zajęty przez sławnego w tym czasie rycerza-rabusia Dietricha von Durninga. Usunąć rabusia udało się dopiero w roku 1471 po udanej wyprawie zorganizowanej przez króla Zygmunta Jagiellończyka. W trakcie oblężenia użyto ostrzału artyleryjskiego z armaty zwanej "świnką". W wyniku tych działań zamek zdobyto i znacznym stopniu zniszczono. Mimo to jeszcze przez jakiś czas był użytkowany jako siedziba rycerska. W roku 1543 podczas burzy po uderzenia pioruna runęła wieża zamkowa. Po tym wydarzeniu zamek ostatecznie został opuszczony i popadł w ruinę. W wiele lat później, w roku 1702 na szczycie wzgórza, częściowo na ruinach byłego zamku wybudowano kościół Nawiedzenia NMP. Został on przebudowany po pożarze w XIX wieku, przez niemieckiego opata Ziberta. Obecnie nieopodal szczytu, poniżej kościoła mieści się schronisku turystyczne. Od 1998 roku na szczycie Ślęży prowadzone są systematycznie badania archeologiczne mające na celu m.in. poszukiwanie śladów głównego założenia zamku. Ostatnio dr Adam Szynkiewicz z Uniwersytetu Wrocławskiego przeprowadził badania georadarowe w wyniku których potwierdził występowanie pod podłogą kościoła - dużych podziemnych struktur być może piwnic lub wyrobisk. Latem 2004 roku rozpoczęto prace w samym kościele. Po zdjęciu posadzki i usunięciu kamiennego gruzu i pisku natrafiono na duże kamienne bloki - tworzące wyżej opisane plato dziedzińca, początki korytarza na drugi dziedziniec oraz fragment muru o nierozpoznanej jeszcze funkcji. Jak dotąd nie udało się jeszcze odnaleźć lokalizacji wieży oraz ostatecznie określić lokalizacji wjazdu. Zagadkę stanowi także - pusta komora lub szyb odkryte w badaniu georadarowym na głębokości kilkunastu metrów w jednej z części kościoła. Na dalsze badania ze względów technicznych musimy poczekać do następnego sezonu.

J.A.K. 2005-02-18