MORSKO - Zamek Bąkowiec

Ruiny rycerskiego zamku z końca XIV wieku położone w obrębie Skał Podlesickich, na północny-wschód od wsi Morsko. Umieszczone na szczycie wysokiego, wapiennego ostańca, na wzniesieniu porośniętym gęstym lasem mieszanym. Obecnie teren na którym znajduje się zamek należy do ośrodka wypoczynkowego firmy KEM z Dąbrowy Górniczej.
Ze względu na brak danych w średniowiecznych dokumentach oraz kronikach trudno obecnie ustalić dokładnie czas powstania założenia obronnego w Morsku oraz określić jego fundatora. W piśmiennictwie pojawiają się różne hipotezy, a mianowicie:
- pierwsza zakłada powstanie królewskiej strażnicy obserwacyjnej w ramach tworzenia umocnień na pograniczu Śląska i Małopolski; jako fundatora wskazuje Kazimierza Wielkiego a czas powstania na połowę XIV wieku;
- druga przesuwa czas powstania obiektu na lata 1370-89 i wskazuje księcia Władysława Opolczyka jako fundatora; być może książę oddał w lenno Morsko Michałowi Strzale i zlecił mu budowę zamku lub rozbudowę już istniejącej strażnicy;
- kolejna wiąże powstanie pierwszej drewnianej warowni z prywatną działalnością rodu Toporczyków a zamku murowanego z działalnością Włodków.

Brak danych na temat budowy zamku jeszcze bardziej gmatwa informacja z danych źródłowych o przekazaniu przez króla Władysława Łokietka wsi Morsko w roku 1327 kanonikom laterańskim ze Mstowa, w których to władaniu pozostawała aż do roku 1470. Być może nastąpiło to w wyniku odebrania Mstowa Toporczykom za działalność zbójecką.
Pierwsza wzmianka w dokumentach historycznych pochodzi z 1389 roku i donosi o istnieniu „fortalicium Bancowecz" (Bąkowiec). W roku 1390 burgrabią na zamku był Mikołaj Strzała – protegowany księcia Opolczyka. Po utracie tych ziem przez księcia zamek przeszedł w 1392 roku w posiadanie Piotra z Marcinowic herbu Lis komornika ziemskiego krakowskiego.

W XV i XVI wieku często zmieniali się właściciele zamku i tak w latach 1413-34 stanowił własność Jana z Sieciechowic a potem siedzibę takich rodów szlacheckich, jak: Włodkowie, Zborowscy a następnie Brzescy i Giebułtowscy.

Piętnastowieczny zamek składał się z trzech części:
- zamku górnego – usytuowanego na szczycie ostańca skalnego
- podzamcza otoczonego murem od strony południowej i oddzielonego od majdanu gospodarczego wałem ziemnym i fosą.
- majdanu gospodarczego

Zamek górny założony był na planie nieregularnego, wydłużonego wieloboku, idealnie dopasowanego kształtem do krawędzi skały. Składał się z czworokątnych pomieszczeń położonych po przeciwległych stronach skały w układzie amfiladowym, oddzielonych niewielkim dziedzińcem otoczonym murem obwodowym. W narożach umieszczone były półkoliste baszty pełniące role: obserwacyjną i obronną (jedno z pierwszych rozwiązań tego typu na Jurze). Dostęp na zamek górny był tylko pieszy a wejście prawdopodobnie znajdowało się po stronie zachodniej i prowadziło przez system drabin i pomostów przymocowanych do skały. Całość założenia zamku górnego miała powierzchnię około 500 m. kw.

Zamek dolny – stanowił dziedziniec otoczony od strony północno-wschodniej stożkowatym wałem ziemnym łączącym poszczególne ,okoliczne, wolno stojące skałki i głęboką, suchą fosą, oddzielającymi go od majdanu gospodarczego. Na wale umieszczona była owalna baszta, do której przylegała zapora dodatkowo oddzielająca dziedziniec zamku od majdanu gospodarczego. Od strony południowo-zachodniej dziedziniec prawdopodobnie był zabezpieczony wysokim, kamiennym murem wzniesionym na naturalnym wybrzuszeniu skalnym. Wjazd na zamek dolny prawdopodobnie znajdował się po stronie wschodniej. Łączna powierzchnia tak ufortyfikowanego zamku dolnego wynosiła około 800 m. kw.

Studnia znajdowała się praktycznie poza zamkiem i zlokalizowana była po stronie zachodniej skały zamkowej. Prostokątna, kuta w litej skale, zabezpieczona była zapewne od zewnątrz, tj. od strony zachodniej wałem z częstokołem a od południa osłonięta przez flankującą ją wieżę zamkową.

Materiał do budowy zamku stanowił podobnie jak w innych przypadkach na Jurze łamany kamień wapienny. Wewnętrzne partie murów zbudowane były z kamiennego gruzu zalewanego dużą ilością zaprawy wapiennej, natomiast zewnętrzne oblicowanie muru ze starannie dobieranych, dużych kamieni.

W XVII wieku w czasie potopu szwedzkiego zamek został zdobyty i zniszczony. Po tym wydarzeniu opuszczony, popadł w ruinę. Od XVII do XIX wieku zrujnowany zamek pozostawał w posiadaniu rodziny Heppenów. W okresie międzywojennym w roku 1927 lub 1928 wzgórze zamkowe kupił architekt Witold Czeczott, który to w latach 1929-33 wykorzystując materiały z częściowej rozbiórki fortyfikacji zamku, postawił willę przylegającą od strony południowej do skały zamkowej. Po II wojnie światowej zamek wraz z okolicą nabyły Zabrzańskie Zakłady Naprawcze Przemysły Węglowego i zorganizowały ośrodek wypoczynkowy. W tym czasie podczas prac budowlanych doszło do niwelacji terenu i częściowego zatarcia pierwotnego wyglądu zamku dolnego i otaczających go wałów i fos, oraz zatarcia pozostałości po majdanie gospodarczym. Częściowo w obrębie fortyfikacji zamkowych wybudowano kawiarnię z tarasem a w miejscu kolistego wzniesienia będącego pierwotnie podstawą owalnej baszty obronnej, postawiono górną stację wyciągu narciarskiego.

W 1961 roku przeprowadzono prace konserwatorskie i zabezpieczające na zamku górnym. W ich wyniku podwyższono i zabezpieczono koronę murów opasujących szczyt skały, uzupełniono ubytki ścian i udostępniono obiekt do zwiedzania – jako trwałą ruinę. W dniu 07.10.1967 ruiny wpisano do rejestru zabytków. Od 1999 roku właścicielem ruin zamku oraz terenu otaczającego wraz z ośrodkiem i wyciągiem narciarskim jest firma KEM z Dąbrowy Górniczej.

Do obecnej chwili zachowały się mury obwodowe zamku górnego, pozostałości zamkowych pomieszczeń na poziomie przyziemia, fragment ściany z otworem bramnym wychodzącym na mały dziedziniec. Dobrze zachowany budynek z lat dwudziestych XX wieku ( dom mieszkalny Czeczotta ) oraz pozostałości zasypanej studni po stronie zachodniej. Obecnie bardzo słabo widoczne są relikty wału i fosy oraz kamiennego muru otaczających zamek dolny.

J.A.K. 2006-05-14