TWIERDZA PRZEMYŚL

Twierdza Przemyśl to potężny zespół obiektów obronnych, jedna z 200 wielkich fortyfikacji stałych istniejących w Europie w 1914 roku oraz trzecia co do wielkości twierdza (po Antwerpii i Verdun). Wyróżnia się wśród nich aż trzema oblężeniami (rzecz niespotykana w historii wojen) oraz najdłuższym okresem oblężenia w oderwaniu od stałego rodzimego frontu (172 dni). Więcej wytrzymała jedynie francuska Verdun, która jednak nigdy nie walczyła w całkowitym okrążeniu.

Budowę twierdzy rozpoczęto w latach wojny krymskiej (1853-1856), gdy stosunki między Rosją a Austrią uległy znacznemu pogorszeniu, a nowa wojna była nieunikniona. Głównym celem twierdzy miała być obrona Bramy Przemyskiej na styku Kotliny Sandomierskiej i Karpat, którą od stuleci wiódł szlak handlowy z Polski i Rusi na Węgry.
Pierwsze umocnienia nosiły charakter poligonalny z elementami systemu bastionowego i klasztornego. Przemyśl został wówczas opasany ciągłą linią wałów ziemskich długości 15km.

Gdy pod koniec XIX wieku Przemyśl stał się ważnym węzłem kolejowym i drogowym na trasie z Wiednia do Lwowa, znaczenie twierdzy znacznie wzrosło. W ślad za tym szła dalsza rozbudowa twierdzy. Jej projekt opracował wybitny specjalista od twierdz militarnych inż. Daniel Salis Soglio. Początkowo budowano forty ziemno - drewniane z użyciem cegły, a następnie, od roku 1880 zaczęto wykonywać je z lanego betonu. Twierdzę bez przerwy modernizowano. Tuż przed wybuchem wojny wprowadzono osłony, wieże pancerne, żelbetonowe stropy a na wyposażenie wprowadzono nowoczesne wówczas, przeciwszturmowe szybkostrzelne armaty.
W ślad za fortami powstawały również inne obiekty wojskowe, jak: koszary, magazyny, strzelnice, prochownie. Podstawę twierdzy tworzyły dwa potężne pierścienie obronne.
Pierścień zewnętrzny rozciągał się na obwodzie 45 km. Tworzyły go 42 forty (15 pancernych i 27 pomocniczych) oraz 25 artyleryjskich stanowisk między fortami.
Pierścień wewnętrzny miał obwód 15 km. Tworzyło go 18 fortów, trzy szańce i 4 dodatkowe stanowiska artylerii. Dramatyczne dla Twierdzy wydarzenia rozpoczęły się 26 września 1914 r., kiedy to została okrążona przez wojska rosyjskie i odcięta od reszty świata. Jej załogę tworzyło 128 tys. żołnierzy. Obok Polaków, Ukraińców, Austriaków i Węgrów, byli też Żydzi, Czesi, Słowacy, Chorwaci i Włosi. Nacierała zaś 280 tysięczna armia rosyjska. Twierdza broniła się dzielnie przez 6 miesięcy, do 22 marca 1915 r.

Twierdza nigdy nie została zdobyta, lecz poddała się ze względu na brak żywności i amunicji. Dowództwo nie chcąc, aby Twierdza stała się bastionem obronnym wroga, podjęło decyzję o wysadzeniu fortów, zniszczeniu armat, amunicji i sprzętu wojskowego.

Po I wojnie światowej twierdza nie odegrała już ważniejszej roli, z czasem ulegając dewastacji. Jest ona obecnie ważnym zabytkiem południowo-wschodniej Polski.