PRZEWODZISZOWICE

Niewielkie pozostałości XIV wiecznej strażnicy umieszczone na szczycie ponad piętnastometrowej wysokości ostańca (390m.n.p.m.), nieopodal wsi Przewodziszowice. Ostaniec położony jest obecnie na małej, leśnej polanie w odległości około 2 km na wschód od zabudowań wsi.
Według ostatnio przeprowadzonych badań archeologicznych okolice obecnej wsi Przewodziszowice zamieszkiwane były już od czasów kultury łużyckiej lub nawet jeszcze wcześniejszych. Zapewne pierwotnie w tym miejscu istniało grodzisko wzmiankowane przez Długosza. Jednakże brak danych w źródłach historycznych o jakichkolwiek umocnieniach w roku 1382 kiedy to książę Władysław Opolczyk przekazał wieś wraz z przylegającymi terenami na uposażenie klasztoru Paulinów na Jasnej Górze.
Ze względu na brak danych źródłowych nie można ustalić dokładnej daty powstania murowanego założenia obronnego. Nie jest znany także fundator obiektu oraz jego funkcje obronne. Obecnie w piśmiennictwie przyjmuje się dwie ścierające się tezy na temat powstania i funkcji strażnicy. Bardziej znana - zakłada, że obiekt w Przewodziszowicach stanowiła wieża mieszkalno-obronna lub obserwacyjna wchodzącą w raz z innymi obiektami tego typu, jak: Suliszowice, Ryczów, Lutowiec w skład systemu fortyfikacji pogranicznych założonych przez Kazimierza Wielkiego w celu obrony granic przed najazdami czeskimi. Jej zadaniem było zabezpieczenie miejsca schronienia ludności w czasie najazdu oraz kontrolowanie terenów pomiędzy zamkami umieszczonymi przy głównych szlakach handlowych.
Druga teza zakłada, iż fundatorem był książę Władysław Opolczyk a strażnica miała stanowić jeden z punktów obrony terenów lennych księcia (nadanych przez Ludwika Węgierskiego) przed rewindykacyjnymi roszczeniami ze strony państwa polskiego.

Powstanie strażnicy murowanej według różnych hipotez umieszcza się w okresie między trzecią dekadą XIV wieku a rokiem 1391.Podobnie jak inne obiekty w tym rejonie zbudowana była z łamanego kamienia wapiennego łączonego zaprawą z dużą domieszką białka zwierzęcego jako lepiszcza.
W skład założenia obronnego wchodziła:
- część górna na skale
- stanowiąca właściwą strażnicę
- część dolna
- majdan gospodarczy wokół ostańca
Część górną stanowił budynek murowany, prawdopodobnie o charakterze wieżowym, otoczony wąskim dziedzińcem i murem obronnym poprowadzonym wzdłuż krawędzi ścian ostańca. Mur został jednostronnie podparty kamienną ścianą przylegającą do lica skały i wyrównującą jej pion. Umożliwiło to powiększenie powierzchni przyziemia strażnicy a być może zwiększyło także powierzchnię podstawy wieży. Ze względu na brak widocznych pozostałości nie można ostatecznie stwierdzić , czy w obrębie części górnej znajdowała się jakaś dodatkowa zabudowa drewniana- jest to jednak wielce prawdopodobne. Część górna zajmowała powierzchnię około 60-65 m. Kwadratowych. Dostęp do tej części był utrudniony a wejście prawdopodobnie poprowadzone było poprzez system pomostów.
Część dolną założenia stanowił otaczający ostaniec wraz ze strażnicą majdan gospodarczy niezbyt starannie ufortyfikowany. Wykorzystano w tym celu ukształtowanie terenu z naturalnymi wyżłobieniami po stronie południowej i zachodniej oraz niewielkie grupy okolicznych skał. W miejscach mniej chronionych odpowiednim ukształtowaniem terenu usypano wały ziemne lub zabezpieczono niewysokim murem (choć pozostałości takowego jak dotąd nie znaleziono) oraz fosą.
Całość założenia otoczono drewnianą palisadą lub innymi tego typu zaporami o łącznej długości około 300 metrów. Ze względu na wyłącznie drewnianą zabudowę majdanu gospodarczego i związany z tym praktycznie brak jakichkolwiek pozostałości - nie można określić charakteru jego zabudowy. Nie jest znane także położenie wjazdu do fortyfikacji ale rekonstrukcje umieszczają go po stronie północnej majdanu.

Niewiele wiadomo o historii i dalszych dziejach tego obiektu. Z dokumentów wynika, że w latach 1424-1444 należał do Mikołaja Siestrzeńca herbu Kornicz rycerza o niechlubnej sławie - rozbójnika. Nie wiadomo jaką drogą rycerz wszedł w posiadanie strażnicy - drogą nadania królewskiego przez Kazimierza Wielkiego czy w zamian za poparcie dążeń księcia Władysława Opolczyka. Strażnica pełniła swoją rolę dość krótko bo została opuszczona i popadła w ruinę jeszcze w XV wieku lub na początku wieku XVI. W XVIII wieku ruiny strażnicy wraz z przyległymi terenami należały do rodu Męcińskich.
Pierwsze archeologiczne badania sondażowe w ruinach strażnicy prowadzone były od roku 1953. Zaowocowały one rekonstrukcją i zabezpieczeniem fragmentu muru obwodowego od strony południowo-wschodniej w latach sześćdziesiątych. Wyrywkowe badania i zabezpieczanie ruin trwało do roku 1985. Jednakże nie przeprowadzono pełnych, kompleksowych badań wykopaliskowych i archeologicznych co uniemożliwia w pełni wiarygodne odtworzenie wyglądu i charakteru tego obiektu.
Do chwili obecnej zachował się częściowo zrekonstruowany fragment muru obwodowego o długości około 26 metrów wzniesiony na krawędzi, stromej wapiennej skały wsparty skarpą od strony południowo-wschodniej. Zachowany fragment sięga 10 m. wysokości i miejscami dochodzi 1,8 m. grubości. W obrębie fortyfikacji nie zlokalizowano położenia studni choć według legend takowa prawdopodobnie istniała. Znaleziono natomiast studnię kutą w litej skale w nieopodal położonym masywie skalnym.

J.A.K. 2005-10-01