ZAMEK PIENINY - KROŚCIENKO
ZAMECZEK KINGI

Relikty XIII wiecznego zamku książęcego, położonego w Karpatach, w paśmie Pienin Właściwych, w masywie Trzech Koron. Niewielkie pozostałości założenia znajdują się poniżej wierzchołka Zamkowej Góry (779 m.n.p.m.), pomiędzy Trzema Koronami a Sokolicą. Na miejsce budowy zamku wybrano niedostępne, skaliste, północne zbocze góry, łączące się wąskim przesmykiem z Trzema Koronami. Dostępu do zamku z pozostałych stron broniły strome zbocza skalne.

Zamek zapewne powstał w drugiej połowie XIII wieku, po roku 1257 lub na początku lat osiemdziesiątych. Za inicjatora jego budowy przyjmuje się księżną Kingę, która to w roku 1257 stała się właścicielem tych ziem. Natomiast na początku lat osiemdziesiątych wstąpiła do klasztoru klarysek. Właśnie z tymi wydarzeniami należy wiązać budowę małego zameczku ukrytego wysoko w górach. Informacje podawane przez Długosza o pobycie na zamku Bolesława Wstydliwego wraz z małżonką i dostojnikami krakowskiego dworu w czasie pierwszego najazdu Tatarów w roku 1241 obecnie uważane są za mało prawdopodobne i powszechnie przez większość historyków odrzucane. Także badania archeologiczne wskazują na powstanie zamku dopiero w drugiej połowie XIII wieku, prawdopodobnie początek jego budowy przypadł koło roku 1280 –ego.

Zameczek pełnił funkcję strażniczo-refugialną, tzn. stanowił miejsce schronienia dla możnowładcy i jego dworu w wypadku napaści wrogich wojsk. Mógł dać schronienie około 100 osobom oraz kilkudziesięciu żołnierzom załogi. W okresie pokoju mógł nie mieć stałej załogi. Swoje zadanie spełnił już w roku 1287 podczas trzeciego najazdu Tatarów pod wodzą Nogaja na Małopolskę. Znalazł w nim wówczas schronienie księżna Kinga wraz z innymi zakonnicami klasztoru klarysek ze Starego Sącza. Fakt ten został odnotowany w Żywocie błogosławionej Kingi z początku XIV wieku.

Założenie obronne stanowił mur tarczowy z wieżą bramną oraz przynajmniej dwa budynki murowane być może o charakterze wieżowym. W jego skład mogły wchodzić także budynki drewniane jednak ich pozostałości nie znaleziono. Mur tarczowy długości około 90 metrów i szerokości 120 cm umieszczony na przyszczytowym,  północnym zboczu, biegł łagodnym, asymetrycznym łukiem zbliżonym po stronie wschodniej do wierzchołka wzgórza, łącząc dwie przeciwległe granie. Być może mur nie stanowił ciągłej, jednolitej linii zwłaszcza w części zbliżającej się do szczytu a przerwy w murze wypełnione były jedynie drewnianą palisadą. Istnieje prawdopodobieństwo, że mur tarczowy posiadał drewnianą nadbudowę.

Niestety reliktów ww. drewnianej zabudowy jak dotąd nie udało się odnaleźć. Możliwe, że na samym szczycie Zamkowej Góry znajdował się także dodatkowy mur osłaniający zabudowę zamkową od strony wyżej położonego Ostrego Wierchu. Wejście na zamek znajdowało się po stronie zachodniej założenia i poprowadzone było przez niewielką, wąską poternę lub wręcz niewysoki, prostokątny budynek bramny posiadający podpiwniczenie. Dodatkowe, awaryjne wyjście znajdowało się we wschodniej części założenia na krańcu muru tarczowego i prowadziło pomiędzy dwoma graniami skalnymi na brzeg Dunajca. Możliwe, że wyjście to umieszczone było w niewysokiej wieżyczce.

Do muru tarczowego od strony wewnętrznej przylegały dwa murowane budynki mieszkalne wykonane z dobrze obrobionych ciosów oraz być może nie zachowane budynki drewniane. Tuż za bramą wjazdową do muru przylegała także kwadratowa cysterna na wodę wykuta w skale. Cysterna ta była wypełniana wodą z okresowo wysychającego źródełka św. Kingi.

Jako materiał do budowy muru tarczowego i budynków mieszkalnych posłużył miejscowy kamień wapienny łączony mocną zaprawą.

Zamek krótko spełniał powierzone mu zadania, bo jeszcze w XIV wieku przestał pełnić funkcje refugialne. Zniszczony został w niewyjaśnionych okolicznościach w XV wieku – być może już w 1410 roku lub nieco później – w latach 1431-1433. W tym drugim wypadku prawdopodobną przyczyną mógł być napad Husytów. Nigdy potem już nie był użytkowany i popadł w całkowitą ruinę.

Tajemnicze ruiny zagubione pośród gór były często penetrowane przez poszukiwaczy skarbów. Pierwsze amatorskie wykopaliska w ruinach zamku prowadził Szczęsny-Morawski w latach pięćdziesiątych XIX wieku. Jemu zawdzięczamy pierwszy opis reliktów oraz wykonanie rysunku stanowiącego próbę rekonstrukcji założenia obronnego.

W 1904 roku w obrębie reliktów wieży bramnej wykuto w skalnej ścianie kaplicę z posążkiem błogosławionej Kingi wykonanym przez Władysława Druciaka. Natomiast w roku 1906 Towarzystwo Tatrzańskie wyznaczyło farbą szlak do ruin zamku. W okresie międzywojennym przy pozostałościach muru tarczowego powstała pustelnia użytkowana do 1949 roku. W latach 1938-1939 w ruinach zamku prowadzone były przerwane wybuchem wojny archeologiczne badania wykopaliskowe,  przez Muzeum Pienińskie pod kierownictwem T. Szczygielskiego. W ich wyniku odkryto kości tura, groty strzał i ceramikę z okresu użytkowania zamku. Po wojnie wznowione prace wykopaliskowe prowadzone były w kilku etapach. W latach pięćdziesiątych pod kierownictwem A. Żaka, później w 1976

M. Cabalskiej a w latach 1977-1978 S. Kołodziejskiego. W 2003 roku staraniem Pienińskiego Parku Narodowego (PPN) ruiny Zamku Pienińskiego wpisano do rejestru zabytków. Natomiast w roku 2003 przeprowadzono w ruinach zamku prace zabezpieczające finansowane przez dyrekcję parku.

Do chwili obecnej z niewielkiego założenia zachowały się:
- fragmenty muru tarczowego na północnym zboczu, kilkanaście metrów poniżej wierzchołka wzgórza,
- zarysy bramy – na zachodnim skraju muru,
- fundamenty i fragmenty murów dwóch budynków.

J.A.K. 2008-03-15